27 lutego 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał przełomowy wyrok w polskiej sprawie C-277/24 (Wyrok), dotyczącej procedury orzekania o odpowiedzialności solidarnej osób trzecich za zobowiązania podatkowe osoby prawnej.
TSUE uznał wprawdzie, że przepisy dyrektywy VAT nie stoją na przeszkodzie uregulowaniom krajowym i praktyce krajowej, zgodnie z którą osoba trzecia, która może zostać uznana za solidarnie odpowiedzialną za zobowiązanie podatkowe osoby prawnej (np. obecny lub były członek zarządu spółki), nie może być stroną w postępowaniu podatkowym prowadzonym w stosunku do tego podmiotu (tzw. wymiarowego). Niemniej równocześnie TSUE stwierdził, że niezbędne jest zapewnienie tej osobie, w toku prowadzonego wobec niej postępowania w przedmiocie odpowiedzialności solidarnej, możliwości skutecznego podważenia ustaleń faktycznych i kwalifikacji prawnej dokonanych przez organ podatkowy w ramach postępowania dotyczącego osoby prawnej (tj. wymiarowego) oraz umożliwienie jej wglądu do akt tego postępowania.
TSUE, bazując również na zasadach ogólnych prawa – jak prawo do obrony czy zasada proporcjonalności, zakwestionował zatem możliwość przypisania odpowiedzialności podatkowej osobie trzeciej (członkowi zarządu osoby prawnej, w tym byłemu) w okolicznościach, w których pozbawiona jest ona możliwości obrony swoich interesów (w szczególności poprzez podważenie konkluzji zawartych w decyzji określającej VAT wydanej w odniesieniu do osoby prawnej).
Rozstrzygnięcie TSUE bezpośrednio odnosi się tylko do spraw z zakresu VAT, wszakże mając na względzie odwołanie się przez Trybunał w Wyroku do wspomnianych zasad ogólnych należy mieć nadzieję, że zakres jego oddziaływania będzie szerszy i wpłynie on na ogólną zmianę dotychczasowego, skrajnie niekorzystnego dla osób trzecich (fizycznych), podejścia polskich organów i sądów (zaprezentowanego np. przez NSA w wyrokach z 23 lutego 2024 r. o sygn. III FSK 4522/21 czy z 10 listopada 2021 r. o sygn. III FSK 4172/21), odbierającego odpowiedzialnym solidarnie nie tylko uprawnienie do kwestionowania ustaleń zawartych w decyzji wydanej w stosunku do osoby prawnej (spółki), lecz również możliwość choćby zapoznania się z tą decyzją czy materiałami postępowania, które doprowadziło do jej wydania.
Stwierdzenia zawarte w Wyroku powinny jednak stanowić co najmniej podstawę do natychmiastowego odstąpienia przez polskie sądy i organy od stosowania praktyki rażąco naruszającej interesy osób odpowiedzialnych solidarnie za zobowiązania podatkowe osób prawnych w sprawach z zakresu VAT.
Jednocześnie Wyrok może w już zakończonych sprawach z tego zakresu zostać wykorzystany jako podstawa do wznowienia postępowań podatkowych lub sądowo-administracyjnych – w sprawach, w których ma on wpływ na treść decyzji/orzeczenia (tj. rozstrzygnięć wydanych w postępowaniach, w których odmówiono osobie trzeciej prawa do podważenia ustaleń faktycznych/prawnych poczynionych w odniesieniu do osoby prawnej, za której zobowiązania podatkowe ponosi ona odpowiedzialność). Termin do wniesienia wniosku lub skargi o wznowienie postępowania wynosi miesiąc (w przypadku ostatecznych decyzji) lub trzy miesiące (w odniesieniu do prawomocnych wyroków) i biegnie od dnia publikacji sentencji orzeczenia TSUE w Dzienniku Urzędowym UE, która jeszcze nie nastąpiła.
W związku z powyższym będziemy na bieżąco monitorować powyższą sprawę i prześlemy do Państwa stosowną informację w momencie, w którym Wyrok zostanie opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE. Jednak już teraz zachęcamy do kontaktu w przypadku, w którym konkluzje zawarte w Wyroku mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcia wydane w Państwa sprawach.